Κλωθώ, Λάχεσις, Άτροπος … το τρίπτυχο της αρχαίας ελληνικής πίστης για τη ζωή και το θάνατο. Πώς γράφεται η ιστορία της ζωής και του θανάτου σε μια γωνιά της κρητικής γης στα χρόνια του σχηματισμού και της διήγησης των ομηρικών επών; Πόσο φως μπορεί να ρίξει στο σκοτάδι του χρόνου η ανασκαφή μιας νεκρόπολης; Πόσο μπορεί να ανοίξει κανείς διάπλατα τα παραπετάσματα του χρόνου και να διηγηθεί το κομμάτι εκείνο της ζωής που προκύπτει μέσα από το τελετουργικό τυπικό του θανάτου με εγχυτρισμό, με μια απλή ταφή σε λάκκο και με ταφή με καύση; Στην ουσία, πόσο ένας χώρος σιωπής, όπως ένα νεκροταφείο, μπορεί να μιλήσει εύγλωττα για τα ήθη, τα έθιμα, τις πίστεις και τις δοξασίες των νεκρών και των κηδευτών συγγενών τους σε επίπεδο προσωπικό, ιδιωτικό αλλά και δημόσιο, να μιλήσει για την υγεία και τις ασθένειες, για τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, τελικά για την πρόσληψη του εαυτού τους και του άλλου;
Στη δυτική κλιτύ του λόφου του Πρινέ, της αρχαίας Ελεύθερνας, στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας η ανασκαφική έρευνα, η καταγραφή και φωτογράφισή της, η συντήρηση των ευρημάτων και δημοσίευσή τους, τέλος, η ανάδειξή της, είναι ένα καλογραμμένο βιβλίο που μπορεί να το διαβάσει κανείς καθαρά. Οι ταφικές πρακτικές που εφαρμόστηκαν στην Ελεύθερνα ήταν η ταφή και η καύση με πολλές παραλλαγές (εγχυτρισμοί, απλές ταφές κ.λπ.) και πλούσια ευρήματα.
Ανάμεσα στα σημαντικά και εντυπωσιακά ευρήματα της Ορθής Πέτρας είναι η ταφική πυρά ΛΛ/90-91 που χρονολογείται στα τέλη του 8ου αι. π.Χ. (730-710 π.Χ.) και ανήκε σε έναν πολεμιστή, επιφανές μέλος της τοπικής κοινωνίας, ο οποίος κάηκε σε ηλικία περίπου 30 ετών.
Στα ΒΔ της πυράς ανακαλύφτηκε ο ακέφαλος σκελετός ενός γεροδεμένου άνδρα ηλικίας 30-40 ετών σε αφύσικη μηνοειδή στάση, και χωρίς κτερίσματα γεγονός που οδηγεί στην υπόθεση ότι πρόκειται για αιχμάλωτο εχθρό που εκτελέστηκε μπροστά στην πυρά του Ελευθερναίου πολεμιστή, ως εκτέλεση αντιποίνων. Με την ταφή αυτή επαληθεύεται για πρώτη φορά από ανασκαφικά ευρήματα η περιγραφή αλλά και η αλήθεια του Ομήρου, όταν στην 23η ραψωδία (Ψ) της Ιλιάδας περιγράφει την πυρά του Πατρόκλου και την σφαγή δώδεκα αιχμαλώτων Τρώων προς τιμήν του.
Επίσης, το ταφικό μνημείο Μ που φιλοξενούσε τέσσερεις γυναίκες διαφορετικής ηλικίας (70-72 χρόνων, 13, 16 και 28 χρόνων) από επιφανή ελευθερνιώτικη γενιά, η γηραιότερη από τις οποίες ήταν σημαντική, όπως δείχνουν τα ευρήματα που χαρακτηρίζουν την αριστοκρατική και την ιερατική της ιδιότητα.
Άλλες πλούσιες ταφές πολεμιστών και άλλων Ελευθερναίων προδίδουν μια κοινωνία πολύ κοντά στις ομηρικές περιγραφές, με πλούτο, εξωστρέφεια, δηλαδή συχνές και εντατικές σχέσεις με τον έξω κόσμο και έντονη δραστηριότητα, όπως προδίδουν και πολλά αντικείμενα που έχουν φτάσει στην Ελεύθερνα από διάφορους τόπους του Αιγαίου, της Κύπρου, της Μ. Ασίας, αλλά κυρίως της Εγγύς Ανατολής (Φοινίκης, Συρίας) και της Αιγύπτου.
Η πρώτη εφημερίδα που έγραψε για τις ανασκαφές στη νεκρόπολη της αρχαίας Ελεύθερνας ήταν οι Financial Times, πολύ πριν αρχίσει ο ελληνικός Τύπος να αφιερώνει σελίδες για τους πρίγκιπες πολεμιστές, τις αριστοκράτισσες – ιέρειες και τις εντυπωσιακές ταφές. Το ταφικό αυτό σύνολο τοποθέτησε την Ελεύθερνα στα TOP 10 των ανακαλύψεων παγκοσμίως από το Archaeology το 2009/2010.
